Verslagen van de workshopsessies

Hieronder vind je de verslagen en presentaties van de verschillende sessies waaruit gekozen kon worden tijdens het kenniscongres door op het plusteken te klikken.

De afgelopen jaren is er veel onderzoek verricht naar het effect van de aardbevingen als gevolg van gaswinning op de veiligheid van gebouwen in Groningen. Op basis van de verkregen kennis en inzichten is beleid gemaakt en worden versterkingsmaatregelen uitgevoerd. Het Kennisplatform BuildinG heeft sinds 2016 met regelmaat kennistafels georganiseerd over het thema veiligheid. Waar stonden we in 2016, welke inzichten hebben we sindsdien opgedaan en wat hebben we geleerd? Welke vragen staan nog open? Graag delen we deze inzichten en gaan we met elkaar in gesprek.

Spreker:

Chris Geurts, Principal Consultant, TNO

Moderator:

Jelle Pama, Programmaleider BuildinG

Koppeling met Kennisplatform BuildinG:
Als onderdeel van het Kennisplatform BuildinG organiseren we kennistafels. Hierin komen wetenschappers en professionals bij elkaar om vast te stellen wat de belangrijkste kennisvragen zijn over actuele en relevante thema’s die betrekking hebben op versterken en schadepreventie en/of duurzaam en innovatief bouwen.

Verslag:

Sinds de beving in Huizinge (2012) is er veel onderzoek verricht naar het effect van de aardbevingen als gevolg van gaswinning op de veiligheid van gebouwen in Groningen. Er is daarbij veel nieuwe kennis ontwikkeld. Tijdens deze deelsessie over versterken en veiligheid werd een overzicht getoond van de verschillende ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Denk daarbij aan de veranderende spelers in het dossier (NAM, CVW, NCG, gemeenten), de verwachtingen in veiligheid en aantallen van de te versteken woningen en de versies van de NPR. Logisch is dat er tijdens de kennistafels, welke sinds 2016 door BuildinG zijn georganiseerd, een verschuiving aan opgehaalde aandachtspunten heeft plaatsgevonden. Van ontwerpen naar uitvoering. Van vooral (reken)technische vragen in 2016, naar vragen over effectiviteit maatregelen in 2020 naar vragen over koppelkansen en duurzaam herstel. Na afloop van de presentatie van Chris Geurts (TNO) werd een open discussie gevoerd onder de deelnemers. Daarbij werd gediscussieerd over de drempels voor aannemers in de regio bij het gunnen van werk, het dilemma maatwerk aanpak versus aanpak voor gemeenschap, kwaliteit gaat voor snelheid en het belang van goede communicatie. Als belangrijkste opbrengst voor de toekomst werd benoemd: Een realistische planning geeft vertrouwen.

Presentatie

In deze sessie willen wij samen met u op een informele wijze kennis en informatie delen over wat de laatste inzichten zijn in de mogelijkheden om uw huis gasloos te maken en welke voorbereidingen hiervoor nodig zijn.
Hans Klűnder heeft verschillende projecten gerealiseerd met bijzondere duurzame energieconcepten. Hij spreekt over de verschillende mogelijkheden en verschillen die er zijn op het gebied van warmtesystemen.
Er is gelegenheid tot het stellen van vragen en in gesprek te gaan.

Spreker:

Hans Klűnder, energie-architect bij Bouwen + Energie.

Moderator:

Remco Hulst, coördinator Kenniscafé’s in de aardbevingsregio vanuit het Kenniscentrum NoorderRuimte Hanzehogeschool Groningen

Koppeling met Kennisplatform BuildinG:
Vanuit het kennisplatform organiseren we maandelijks Kenniscafé’s op diverse plekken in de aardbevingsregio. Ze zijn gratis te bezoeken en we verwelkomen alle bewoners die mee willen praten over ontwikkelingen die spelen in het aardbevingsgebied. De bijeenkomsten hebben als doel praktijkgerichte kennisdeling en ervaringen van en met bewoners te faciliteren.

Verslag:
Voor een groep van ongeveer 20 personen geeft Hans een korte presentatie over de mogelijkheden om je huis zo gasloos mogelijk te verwarmen.

De eerste voorwaarde is om te bepalen welke ruimtes van de woning verwarmd moeten worden, is dit bekend zorg dan voor voldoende isolatie. Wat zijn de kosten en het rendement van een warmtepomp. Hans geeft een rekenvoorbeeld: De gasketel moet op 80°C om een kamertemperatuur van 21°C te genereren, terwijl een warmtepomp (op voorwaarde dat het huis een minimale isolatie kent van 10 cm) slecht 30°C nodig heeft. En een rekensommetje leert dat je met een standaard CV ketel zo’n € 140,- aan energiekosten per maand kwijt bent, terwijl je met een warmtepomp slechts € 95,- betaalt. Het duurzame voordeel is dat de warmtepomp zijn warmte voor 75% uit de natuur haalt en geen fossiele brandstof gebruikt. Wel is de aanschafprijs hoger en heeft het apparaat meer ruimte nodig dan een standaard Cv-ketel. Het mooiste is het om een warmtepomp te koppelen aan zonnepanelen.

Voor nieuwbouw woningen adviseert Hans een luchtwarmte pomp aangezien je een nieuwe woning geheel aan de voorwaard kunt laten voldoen.

Voor een bestaande woning adviseert Hans een luchtwarmtepomp met hoge temperatuur afgifte i.c.m. een boilersysteem [warmtepompboiler]. Omdat vloerverwarming nogal een drastische ingreep is, zou je een convector in het woongedeelte kunnen plaatsen en de radiatoren te voorzien van ventilatortjes. Eventuele bijverwarming in andere ruimtes kan met IR-kachels.Is helemaal van het gas af te hoog gegrepen, dan is een hybride systeem een oplossing. Je kunt je huis dan voor 70% verwarmen met een warmtepomp en voor de overige 30% behoud je je oude gasketel. Met deze optie kun je van gemiddeld 1300 kuub terug naar 300 kuub gas.

Presentatie

Het lectoraat Jeugd, Educatie en Samenleving onderzoekt, in samenwerking met Kenniscentrum NoorderRuimte, de mogelijkheden voor een brede aanpak voor het herstel van het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren in het aardbevingsgebied. Opdrachtgever IMG wil in kaart gebracht hebben wat het bestaande aanbod is, welke leemtes er zijn in het bestaande aanbod en wat er nog meer nodig is om immaterieel leed te verzachten en meer toekomstperspectief te kunnen bieden. Naast de uitrol van de immateriële schaderegeling voor kinderen, heeft Staatssecretaris Vijlbrief namelijk aangekondigd extra maatregelen te nemen bovenop alle bestaande programma’s om Groningse kinderen en jongeren te ondersteunen.

Sprekers:

Susan Ketner, lector Integrale Aanpak Kindermishandeling, Hanzehogeschool Groningen
Chantal van der Sluis, promovendus bij Lectoraat Leefomgeving in Transitie

Moderator:

Hiska Ubels, senior onderzoeker Lectoraat Leefomgeving in Transitie, Hanzehogeschool Groningen

Verslag:

In de sessie over ‘de toekomst van de jeugd in het aardbevingsgebied’ waren de meeste deelnemers het erover eens dat de aardbevingsproblematiek niet de enige problematiek is die kinderen en jongeren in Groningen op hun bordje hebben. Het onderzoek van de Hanzehogeschool laat zien hoe verschillende leefwerelden onder druk kunnen staan, en hoe deze op elkaar in werken. Bijvoorbeeld, als ouders veel stress ervaren, werkt dat door in de thuissituatie. Alle deelnemers vonden het heel belangrijk dat de stem van kinderen en jongeren zelf gehoord wordt in onderzoek naar toekomstperspectief. In het huidige onderzoek is dat niet het geval, maar dit wordt zeker één van de aanbevelingen voor vervolgonderzoek.

Presentatie

Groningen is meer dan alleen aardbevingen. Dat is wat de Noorderlicht-tentoonstelling Vergezicht Groningen, panorama van de toekomst liet zien, begin 2023 in Beeld en Geluid Den Haag.

Documentair fotograaf Dirk-Jan Visser maakte samen met fotograaf Gus Drake videoportretten van zes Groningers uit het aardbevingsgebied. Hierin delen deze bewoners hun belevingen en inzichten rond de problemen die zijn ontstaan door de gaswinning, vertellen ze over wat Groningen voor hun betekent, gaan zij in op hun ervaring rond de schadeafhandeling, uiten zij hun teleurstelling over gebrek aan vertrouwen, doen zij suggesties vanuit persoonlijke ervaring en delen zij hun dromen over de toekomst van Groningen.

Nu een jaar later, met de uitkomsten van de parlementaire-enquêtecommissie aardgaswinning Groningen en de formele reactie van de regering, gaan we wederom in gesprek met de betrokkenen van deze tentoonstelling en vragen we ons af hoe de vlag er bij hangt. Wat is er nodig? Wat moet er gebeuren? Hoe zouden bijvoorbeeld de compensatie gelden, ‘de ereschuld’ die het rijk heeft toegezegd, besteed moeten worden om het Groninger- landschap en samenleving toekomstbestendig te maken?

Sprekers:

betrokkenen bij de tentoonstelling

Moderators:

Dirk-Jan Visser documentair fotograaf
Jan Dirk Gardenier antropoloog en eigenaar van onderzoeksbureau CAB

Verslag

In de Klimaatproeftuin bij BuildinG zijn meer dan 20 innovaties te zien, waaronder:

Schuimglasfundering onder wegen (minder zettingen in minder draagkrachtig gebied zoals in Oost-Groningen)
Waterinfiltrerende en waterbergende constructies
Vlasteelt voor Biobased bouwen.

Samen met studenten van de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen voert Piet Zijlstra, Sr. Projectleider Proeftuinen, met enthousiasme onderzoek uit. In deze sessie neemt Piet de deelnemers mee via een presentatie en rondleiding door de klimaatproeftuin en gaat graag het gesprek aan over de versterkingsopgave en de koppelkansen met klimaatadaptatieve maatregelen, waarbij ook biobased materialen meegenomen worden.

Spreker en moderator:

Piet Zijlstra, sr. projectleider proeftuin BuildinG

Verslag:
We zijn gestart met een presentatie over een paar van de innovaties in de proeftuin om hier dieper op in te gaan.

Als voorbeeld de lichtgewicht circulaire wegfundering, geschikt voor minder draagkrachtig gebied. Maar ook toegespitst op waterbergende constructies omdat dat voor minder inklinking kan zorgen van de ondergrond. Denk aan de enorme schade aan wegen in het Oldambt op dit moment of schade aan woningen, gefundeerd op staal.

Tijdens de rondleiding in de proeftuin langs de innovaties kregen de deelnemers de praktijk en werking van de maatregelen te zien. Voor velen een eyeopener en stof tot nadenken over toepassing in de eigen organisatie of wellicht in de thuissituatie. Ook kwam de vraag naar voren hoe dit soort innovaties in de cursussen Circulair Bouwen en Klimaatadaptatie van HanzePro meegenomen worden en wat de mogelijkheden zijn voor deelname.

Jelle Pama, programmaleider BuildinG

Moderator:

Chris Geurts, Principal Consultant, TNO

Verslag:

De afgelopen jaren is er veel onderzoek verricht naar de relatie tussen aardbevingen en schade aan gebouwen in Groningen, als gevolg van de gaswinning. Op basis van de verkregen kennis en inzichten is beleid gemaakt, zijn beoordelingsprotocollen ontwikkeld en worden schademeldingen afgehandeld. Tijdens deze deelsessie over schade en schadeafhandeling werd een tijdlijn getoond van de belangrijkste ontwikkelingen in het schadedossier sinds 2014. Denk daarbij aan de veranderende spelers in het dossier (NAM, CVW, TCMG en IMG) en de verschillende beoordelingsprotocollen. Opvallend is dat er tijdens de kennistafels, welke sinds 2016 door BuildinG zijn georganiseerd, een verschuiving aan opgehaalde aandachtspunten heeft plaatsgevonden. Van beoordeling naar uitvoering en van juridische discussies en beoordelingsprotocollen naar duurzaam herstel. Na afloop van de presentatie van Jelle Pama (BuildinG) werd een open discussie gevoerd onder de deelnemers. Daarbij werd gediscussieerd over de effectiviteit van maatregelen, het belang van duurzaam herstel, de integrale aanpak van versterken en schadeherstel en het belang van vitaal onderhoud. Als belangrijkste opbrengst voor de toekomst werd benoemd: De bredere kijk van IMG naar oorzaken van schade en duurzaam herstel.

Presentatie

Bij het kenniscafé willen we op een informele wijze samen in gesprek gaan over het duurzaam versterken van erfgoed.

Dit gesprek wordt inhoudelijk ingeleid door Maarten Vieveen met een aantal praktijkvoorbeelden over deze thematiek. Zo krijgt u inzicht hoe duurzaam versterken wordt aangepakt, welke rollen partijen hebben en wat dit bijvoorbeeld van u vraagt als eigenaar. Ook wordt een van de eigenaren van de praktijkvoorbeelden, Cock Peterse, gevraagd kort wat ervaringen te delen over duurzaam versterken.
Vervolgens gaan we graag met elkaar in gesprek, wellicht heeft u vragen of voorbeelden die u wilt delen.

Spreker:

Maarten Vieveen begeleidt vanuit het Erfgoedloket Groningen eigenaren van erfgoedpanden bij vragen over bevingsopgaven, herbestemming en (vooral) verduurzaming; daarnaast is hij onderzoeker duurzaam erfgoed bij het Kenniscentrum NoorderRuimte.

Moderator:

Remco Hulst is coördinator van de kenniscafés in de aardbevingsregio vanuit het Kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen.

Koppeling met Kennisplatform BuildinG
Vanuit het kennisplatform organiseren we maandelijks kenniscafé’s op diverse plekken in de aardbevingsregio. Ze zijn gratis te bezoeken en we verwelkomen alle bewoners die mee willen praten over ontwikkelingen die spelen in het aardbevingsgebied. De bijeenkomsten hebben als doel praktijkgerichte kennisdeling en ervaringen van en met bewoners te faciliteren.

Verslag:
Er was in deze sessie veel ruimte voor gesprek. Er waren ca. 20 personen van eigenaar tot professional (van alles wat: constructeur, bouwhistoricus, bouwfysicus). Dus genoeg materie om over te praten. We spraken met mensen over de omvang van de opgave die bij mijnbouwschade en verduurzaming op je afkomt en hoe diverse de procedures vanuit de mijnbouwinstanties zijn opgezet. Niet gemakkelijk. Tegelijkertijd hebben we inzichtelijk kunnen maken dat als je – bij voorkeur met verschillende deskundigen – goed naar je pand kijkt er best veel kan. Dit vraagt flexibiliteit van de deskundigen, want misschien is de beste integrale oplossing voor de eigenaar/ het pand wel net niet het optimum wat vanuit die deskundigheid wordt voorgesteld. Samengevat bieden gestapelde of gecombineerde opgaven (zoals onderhoud, versterking, mijnbouwschadeherstel en verduurzaming) nieuwe mogelijkheden. Moet het dak aangepakt: isoleren; kan er geïsoleerd worden vanwege versterking (voorzetwanden), overweeg dan extra isolatie en een warmtepomp (aardgasvrij). Belangrijk is dat de eigenaar en bijv. een goede restauratiearchitect of -aannemer de regie hebben en samen kunnen uitzoeken welk deel via welke instantie of andere financiële regeling bekostigd kan worden. Deze aanpak is overigens niet altijd standaard bij mijnbouwschade-opgaven, dus vergt een doortastende eigenaar die dat kan laten starten.

Cock Peterse, eigenaar van een karakteristiek pand in Loppersum, gaf dit goed weer in zijn verhaal. Een bijna 7-jarig traject, ingezamelijkheid met zijn buren zonder wie hij het niet gered had, waarin veel gepraat is en waar de verschillende partijen flink langs elkaar gewerkt hebben. Moraal van zijn verhaal is; investeer in deskundig advies, zoek hulp , doe het niet alleen.

Presentatie

Een reflectie op de ontwikkeling van (beleids)plannen, programma’s en maatregelen

Naar aanleiding van de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen presenteerde het kabinet in april de reactie ‘Nij Begun. Op weg naar erkenning, herstel en perspectief.’ Hierin worden (nieuwe) plannen voor Groningen uiteengezet. Dit zijn niet de eerste (toekomst)plannen voor Groningen; denk bijvoorbeeld aan de bestuursakkoorden, het Nationaal Programma Groningen en de Toekomstagenda Groningen. Vanuit het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen presenteren we een overzicht van deze (beleids)plannen en programma’s voor sociaal en economisch perspectief voor Groningen (i.r.t. het aardbevingsdossier). Daaruit ontleden we kernthema’s, lijnen en mogelijke hiaten. Hoe ziet de ontwikkeling van deze plannen eruit? En hoe sluiten de plannen op elkaar aan? Vervolgens reflecteren we samen met gastspreker(s) op dit sociaal-economisch perspectief voor de langere termijn. Door welke organisaties zijn al deze plannen ontwikkeld? Waar zijn ze op gebaseerd? En sluiten de plannen aan bij wensen en behoeften van bewoners en professionals?

Sprekers:

Aziza Zijlstra, onderzoeker, Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen
Willemijn Schreuder, onderzoeker, Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen

Moderator:

Tom Postmes, wetenschappelijk directeur, Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen

Koppeling met Kennisplatform BuildinG:
Het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen verzamelt en deelt kennis en onderzoek dat relevant is voor sociaal-maatschappelijk beleid in het Groningse gaswinningsgebied. Hierin wordt ook samengewerkt met het Kennisplatform BuildinG, dat kennisontwikkeling en -deling over relevante technische en bouwkundige thema’s binnen het aardbevingsdossier stimuleert.

Verslag

Presentatie

MINT Architecten presenteert de nieuwe Groningse Standaard Woning. Hoe ga je om met de sloop-nieuwbouw in de uitbreidingswijken? Hoe vernieuw je deze buurten met behoud van zijn ruimtelijke kwaliteit?
GSW laat zien dat je met een modulaire standaard woning de architectonische- en de ruimtelijke kwaliteit kan versterken en een goede buurt kan maken.

Spreker:

David Tol, Partner, MINT Architecten

Moderator:

Pieter Omlo, docent-onderzoeker Built Environment Hanzehogeschool Groningen en zelfstandig architect.

Koppeling met Kennisplatform BuildinG:
Vanuit het Kennisplatform BuildinG stimuleren we kennisontwikkeling en deling over relevante thema’s binnen het aardbevingsdossier. Via het innovatiefonds zijn gelden beschikbaar gesteld om kansrijke innovaties in Groningen te stimuleren en faciliteren.

Verslag:
“De Groningse standaardwoning bestaat niet”, was de boodschap waar David Tol van Mint Architecten de presentatie van hun onderzoek mee startte. Het resultaat van het onderzoek is geen standaardwoning, maar meer een denkrichting, stappenplan, of misschien wel een soort kookboek met bruikbare ingrediënten, om bij sloop-nieuwbouw in uitbreidingswijken het karakter van de (Groningse) plek te definiëren en vervolgens te kunnen inzetten in passende nieuwbouwplannen. Vanuit zowel stedenbouwkundig als architectonisch, maar ook technisch perspectief. En daarmee is de Groningse Standaardwoning een oproep aan de hele keten om aandacht te blijven besteden aan de ruimtelijke kwaliteit, ook als de woningen in grote hoeveelheden uit de fabriek komen rollen.

Tijdens het gesprek werd duidelijk dat de oproep breed in de keten gedeeld wordt. Een bewoonster uit Overschild herkende in haar eigen dorp hoe het mis kan gaan als die aandacht er niet is, welstandsarchitecten van Libau ervaren dat hun aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit regelmatig veel te laat in het proces komt, waardoor bijsturing nog nauwelijks mogelijk is. Een assetmanager van een Groningse corporatie erkende zelfs dat goede kwaliteit soms werd teruggefloten (want te mooi is te duur voor sociale huur).De gedeelde conclusie van de sessie was dat we een belangrijke verantwoordelijkheid hebben richting de toekomst. Op de ruimtelijke kwaliteit, maar ook vanuit een breder perspectief: bijvoorbeeld circulair bouwen. En dat betekent dat we moeten streven naar continue kwaliteitsverbetering: wat je weghaalt beter terugbouwen, met oog voor detail. De Groningse Standaardwoning is misschien wel een oproep met een verbeeldend perspectief, om nú de monumenten van de toekomst te bouwen.

Presentatie

Voor Wierden en Borgen is klimaatadaptatie een van de prestatieafspraken met gemeenten. Dit wordt in de praktijk gebracht bij een pilotproject in de versterkingsopgave, waarbij de koppelkans wordt benut door in de nieuwbouw klimaatadaptieve maatregelen toe te passen. Cruciaal daarbij is samenwerking met belangrijke stakeholders, waaronder de gemeente voor de toepassing van klimaatadaptieve maatregelen bij de inrichting van de openbare ruimte en de directe leefomgeving van de bewoners.
We vertellen over dit project en hoe dit past binnen de versterkingsopgave en het duurzaamheidsbeleid van Wierden en Borgen. We delen onze ervaringen tot nu toe, waar we tegenaan zijn gelopen, hoe we zorgen voor borging van de geleerde lessen. We willen graag van u weten welke kansen we absoluut niet moeten laten liggen en welke ervaringen u hebt, die u aan ons wilt meegeven.

Spreker:

Joyce Vink, projectleider Wierden en Borgen
Jochem Koster, architect en partner Specht architectuur en stedenbouw

Verslag:
Voor Wierden en Borgen is klimaatadaptatie een van de prestatieafspraken met gemeenten. Dit wordt in de praktijk gebracht bij een pilotproject in de versterkingsopgave, waarbij de koppelkans wordt benut door in de nieuwbouw klimaatadaptieve maatregelen toe te passen. Cruciaal daarbij is samenwerking met belangrijke stakeholders, waaronder de gemeente voor de toepassing van klimaatadaptieve maatregelen bij de inrichting van de openbare ruimte en de directe leefomgeving van de bewoners.

Op het Kenniscongres hebben heeft Joyce Vink van Wierden en Borgen verteld over het pilotproject voor klimaatadaptatie aan de Zuiderstraat in Middelstum. Er werd toegelicht waarom dit project nu vorm krijgt, waar Wierden en Borgen nu staat op het gebied van klimaatadaptatie en wat ze ambiëren als resultaat. Ze hopen onder meer van de praktijk te leren voor volgende projecten en zodat nog beter invulling gegeven kan worden aan het duurzaamheidsbeleid. Er is verder ook toegelicht hoe dit thema past binnen de versterkingsopgave.

Jochem Koster van Specht architecten vertelde over het structuurontwerp voor de woningen en welke maatregelen toegepast kunnen worden zowel in de woningen als in het openbaar gebied. Samen met het bouwteam wordt het ontwerp verder uitgewerkt tot een financieel en technisch haalbaar plaatje.

Er ontstond een heel leuk gesprek met het publiek, onder andere over de vraag hoe we de huurders betrekken en betrokken houden, ook na mutaties. Tijdens het gesprek werd ook duidelijk dat niemand vergelijkbare voorbeelden kent, zeker niet in de sociale woningbouw. Iedereen gaf aan dit project ook met belangstelling te willen blijven volgen.

Ook vanuit collega woningcorporaties wordt dit initiatief gevolgd en worden kansen gezocht voor deze samenwerking in de regio.

Presentatie